Open Bijwagens of Zomerwagens
door: Cor Fijma

Tot de Amsterdamse tramgeschiedenis behoort ook het verschijnsel “open bijwagen”, ook wel “zomerwagen” genoemd. Er waren ooit 79 open bijwagens. Daarvan waren 61 stuks afkomstig van de paardentram. Daarmee gaf de Tram natuurlijk een bijzonder plezierige service aan de passagiers die er toe leidde dat nog 18 nieuw gebouwde open wagens in dienst kwamen.

De verandering van paardentram naar “elektrische bijwagen” geschiedde naar behoefte. Zo zijn de paardentrams 212, 213, 220-225, 238-249 en 256-261 in de jaren vóór 1913 als open bijwagen in dienst gekomen. In de jaren 1913-1916 zijn deze wagens afgevoerd nadat de nieuw gebouwde 453-470 in dienst waren gekomen.

Open bijwagen 240 als lijn 1 op het Koningsplein, c. 1906
Prentbriefkaart

Open bijwagen 468 in de remise Tollensstraat, 1913
Collectie Karel Hoorn

Open bijwagen 154 als lijn 1, Saxen Weimarlaan, c. 1915
Fotograaf onbekend

Open bijwagen 196 als lijn 4, Rokin, c. 1918
Fotograaf onbekend

De overige open bijwagens die van de paardentram afkomstig waren zijn in het vernummeringsplan 1916 ingedeeld met de nummers 566-600. Aansluitend zijn de 453-470 vernummerd in 601-618.

Vernummeringstabel 566-600

566 = 79      578 = 152      590 = 72
567 = 80      579 = 153      591 = 73
568 = 81      580 = 154      592 = 74
569 = 82      581 = 155      593 = 196
570 = 83      582 = 156      594 = 197
571 = 84      583 = 159      595 = 198
572 = 85      584 = 160      596 = 199
573 = 86      585 = 161      597 = 208
574 = 87      586 = 162      598 = 209
575 = 88      587 = 163      599 = 210
576 = 89      588 = 179      600 = 211
577 = 90      589 = 71       

In de dertiger jaren leek het einde van de open bijwagen nabij. De aanleiding daartoe was een botsing van een motorwagen van lijn 9 die op de open bijwagen 567 was ingereden. Vervolgens kwamen de open wagens niet meer in dienst en zijn de 566-586 in 1937 gesloopt. De 587 en 588 zijn toen verbouwd tot reclamewagens, ook wel “etalagewagens” genoemd.
De 589-600 kwamen echter toch weer in dienst. In 1943 zijn zij uit de dienst genomen als gevolg van de overbelasting van de trams. In 1948 zijn 587-588 en 594-600 gesloopt.

De 593 (ex-196) met brievenbus als lijn 1, Leidseplein, 1932
Collectie Cor van Mechelen †

De 567 (ex-80) met aanrijdingsschade bij remise Tollensstraat, 25-6-1935
Collectie Karel Hoorn

Een van de twee reclamewagens in remise Tollensstraat, 1937
Collectie Ab van Donselaar

Ook de open bijwagens van de serie 601-618 verdwenen in 1943 uit de dienst. Deze wagens vielen in 1948 ook onder de slopershamer.

Beter verging het de 589-593 die in de bezettingstijd zijn verkocht aan de Gemeentetram Nijmegen die de wagens onder de nummers 201-205 in dienst stelde.

Bijwagen 202 van de Gemeentetram Nijmegen, 1949
Fotograaf onbekend

Druk tramverkeer op het Muntplein. Op lijn 16 rijdt een Blauwe wagen met open bijwagen, 25-7-1935
Fotograaf onbekend

Open bijwagen 615 (ex-467) als lijn 1, N.Z. Voorburgwal, c. 1937
Fotograaf onbekend

Open bijwagen 594 (ex-197) als lijn 11, Oosterpark, 15-7- 1942. Let op het neergelaten windscherm aan de zijkant
Foto NJvWJ †

Thans (2010) bestaat een replica van de 600 bij de Amsterdamse museumlijn. De in 1975 teruggevonden restanten van de 606 zijn in afwachting van restauratie opgeslagen.

De echte 600 in een tramstel van lijn 6 in de Stadionstraat, c. 1940
Foto Brahn †

Modelbouw van een open bijwagen serie 601-618 (ex 453-470).
Uit de collectie van Arjen Sprengers