• Routegeschiedenis lijn 8

Door Cor Fijma

Lijn 8 begon op 1 april 1905 te rijden op de route Weesperzijde – Stationsplein via de Weesperstraat en de Nieuwmarkt. Dit feit betekende bepaald niet dat een nieuwe tramlijn werd ingesteld want sinds 16 juni 1904 reed de elektrische tram al op deze route onder het lijnnummer 7.

Union 55 passeert de Schreierstoren, rond 1906. Lijn 8 begon toen nog
op de Weesperzijde, zoals het klapkoersbord aanduidt. Over luttele
ogenblikken heeft de wagen het eindpunt Stationsplein bereikt. Zowel aan
de Weesperzijde als aan het Stationsplein had lijn 8 een kopeindpunt.
Pas in 1925 ging lijn 8 rondrijden via de bruggen van het
Stationseiland.
Verzameling Cor van Mechelen.

Union 64 onderweg naar de Weesperzijde passeert de Sint
Antoniessluis, rond 1906.
Prentbriefkaart.

Union ?? op het Weesperplein, rond 1906.
Prentbriefkaart.

Ook in die tijd werd al nagedacht over bezuinigingen en aldus werd besloten de lijn op te heffen en het nummer 7 toe te kennen aan een in te stellen tramlijn die anno 2009 nog altijd bestaat. Voordat deze wijziging werd uitgevoerd kwam men terug op deze beslissing en werd besloten de lijn Weesperzijde – Stationsplein te handhaven onder het lijnnummer 8. Per 1 april 1905 begon de nieuwe lijn 7 zijn diensten en ging de oude lijn 7 voortaan door het tramleven als lijn 8.

Op de Nieuwmarkt rijdt Keulenaar 198 richting Van Woustraat. Het is inmiddels omstreeks 1908 geworden, te oordelen naar de glasbalkons van de tram. Lijn 8 rijdt inmiddels naar de Van Woustraat bij de Tolstraat en heeft ook daar een kopeindpunt. Op de achtergrond de helaas gesloopte vishal. De St. Antonieswaag is gelukkig anno 2009 nog steeds aanwezig.
Verzameling Nico Veerkamp †

Op het Weesperplein begeeft lijn 8 zich richting Sarphatistraat om vervolgens via de Weesperzijde naar het eindpunt Van Woustraat te rijden. Kennelijk was het in die tijd (omstreeks 1909) geen probleem een tramwachtkamer midden op het plein te bouwen. Honderd jaar later raast daar het autoverkeer dat uit de IJ-tunnel komt richting het Gooi en is het openbaar vervoer door de Weesperstraat ondergronds geworden.
Verzameling P.H. Kiers †

Nieuwmarkt omstreeks 1910
prentbriefkaart

Lijn 8 was een wat bijzondere tramlijn. Op zaterdagen was het niet bijzonder druk op de lijn die immers de joodse wijk van de hoofdstad bediende. Daarentegen had lijn 8 op de vroege zondagmorgen een druk vervoer te verzetten dankzij de zondagsmarkt op Uilenburg. Andere tramlijnen dan lijn 8 hadden op die zondagochtenden niet veel te doen maar op lijn 8 werd in alle vroegte reeds met bijwagens gereden.

Lijn 8 in de Van Woustraat ter hoogte van de Tolstraat, omstreeks 1912. Er is daar tot op de dag van vandaag weinig aan het straatbeeld veranderd. Lijn 4 rijdt daar nog steeds, zij het dat de sporen nu in het asfalt liggen en dat de hinder van karren is vervangen door die van automobielen. In 1912 moest lijn 8 enige tijd omrijden via de Roetersstraat en de Hortusbrug. In latere jaren kwam dit nog enige malen voor.
Verzameling Nico Veerkamp †

Lijn 8 in de Van Woustraat omstreeks 1915
prentbriefkaart verzameling Anna Petersen

Lijn 8 op de Weesperzijde, onderweg naar de Van Woustraat, ter hoogte
van het etablissement "De IJsbreker", omstreeks 1915.
Fotograaf onbekend

De lijn heeft tot op de dag van vandaag een beladen geschiedenis. In 1942 werd de dienst op lijn 8 gestaakt, een rechtstreeks gevolg van het verbod van het openbaar vervoer gebruik te maken dat de Duitse bezetters oplegden aan Joodse Amsterdammers. Het verbod bleek slechts een inleiding te zijn op veel verdergaande tegen de Joodse bevolking gerichte maatregelen.

Lijn 8 is op 13 december 1923 verlengd naar de Rijnstraat bij de Amstellaan en heeft ook daar een kopeindpunt gekregen. Er wordt nog gereden met de voormalige paardentramrijtuigen waarvan de 535 er een is van de serie 501-562. Maar het einde van de inzet van deze rijtuigen is nabij. Een aantal wagens van deze serie zal nog elders goede diensten doen maar de 535 is dat niet gegund; het rijtuig is in 1926 gesloopt.
Prentbriefkaart

Lijn 8 is op 22 oktober 1925 verder verlengd en heeft nu als begin- en eindpunt de Trompenburgstraat. Bij wijze van experiment is op dezelfde datum de lijn gesplitst in de lijnen 8A en 8W hetgeen betekent dat beurtelings wordt gereden via *A*msteldijk en Van *W*oustraat, zoals ook de lijnen 4A en 4W dit deden. Bij lijn 8 heeft dit experiment maar twee maanden geduurd. Op de foto voert Union 35 op de pui een bordje met de letter "W" zodat de wagen via de Van *W*oustraat zal rijden. De opname is gemaakt op de Zwanenburgwal tussen 22 oktober en 21 december 1925 en is, voozover ik weet, de enige bekende opname van lijn 8W. Van een lijn 8A heb ik nog nimmer een foto gezien. De gevelreclame voor de Frankforter Jaarbeurs wacht kennelijk op verwijdering.
Verzameling J.M. de Kok

Rijnstraat periode 1923-1925
verzameling Cees Pot

Rijnstraat periode 1923-1925
verzameling Cees Pot

Het onrecht dat de Amsterdamse joden is aangedaan leeft nog altijd voort. Een in 1997 bekend geworden plan een nieuwe tramlijn het nummer 8 toe te kenen moest na protesten worden ingetrokken. Die lijn kreeg het nummer 20 maar is intussen al weer verdwenen.

Union 70 omstreeks 1930 op het Daniël Willinkplein (nu Victorieplein) bij de nog in uitvoering zijnde bebouwing.
Verzameling Nico Veerkamp †

Sinds 21 december 1925 heeft lijn 8 standplaats in de Lekstraat, wederom een kopeindpunt waartoe aldaar een extra spoor is gemaakt. Nog vrij recentelijk (we schrijven nu 2009) is de kerk op de hoek van de Rijnstraat gesloopt. Op de foto staat Union 152 met bijwagen in 1927 zijn vertrektijd af te wachten.
Prentbriefkaart

Opnieuw heeft lijn 8 een nieuw begin-/eindpunt. Sinds 13 juni 1929 - Anne Frank is dan 1 dag oud en woont met haar ouders in Duitsland - is het Daniël Willinkplein (nu Victorieplein) de standplaats van lijn 8. De wolkenkrabber van Staal staat heel nieuw te zijn, de Zuider Amstellaan (nu Rooseveltlaan) is nog tramloos. De foto zou gemaakt zijn in 1932. Merkwaardig is de rechtsom bereden lus die lijn 8 hier maakt, in dit geval met grootbordesmotorwagen 263.
Verzameling J.W.A. Jekel

Lijn 8 met de 262 in de Weesperstraat, met een doorkijkje op het Jonas Daniël Meyerplein, omstreeks 1930.
Verzameling J.W.A. Jekel

Lijn 8 in de Weesperstraat - 1932
foto onbekend

Daniël Willinkplein (nu Victorieplein) - Amstellaan (nu Vrijheidslaan) 1929-1936
prentbriefkaart

Trambotsing Van Woustraat / Lutmastraat
d.d. 26 oktober 1932
Bron: Historische Kranten Online

Terug naar het begin van lijn 8. Naarmate de bebouwing in de zuidelijke stadsdelen vorderde is de route van lijn 8 verlengd. Sedert 1 mei 1908 stak lijn 8 via de Nieuwe Amstelbrug de rivier over en reed via Ceintuurbaan en Van Woustraat naar een eindpunt in laatstgenoemde straat bij de Tolstraat. Op 13 december 1923 volgde verdere verlenging naar de Rijnstraat bij de Amstellaan.

Nog een opname van het Daniël Willinkplein (nu Victorieplein) met het personeelshuisje van lijn 8 en de grootbordessers 252 en 263 die in de dertiger jaren standplaatsrust houden. Op de achtergrond zou een tramstel van lijn 25 kunnen passeren als de fotograaf daarop had gewacht. Wagen 263 heeft nog de oude kleurstelling en beide wagens hebben nog langsbanken. De opname dateert van 1934.
Verzameling J.W.A. Jekel

Lijn 8 aan het vooroorlogse Daniël Willinkplein
Prentbriefkaart

De 327 van lijn 8 op het Daniël Willinkplein (nu Victorieplein) in 1935.
foto Lies (Saal-)Steenbeek 1935

Op 22 oktober 1925 gebeurde er iets merkwaardigs. Lijn 8 werd gesplitst in de lijnen 8A en 8W. Lijn 8A reed voortaan stadwaarts via de Van Woustraat maar teruggaande via de Amsteldijk. Bij lijn 8W was het omgekeerde het geval. Ook lijn 4 kende per die datum die regeling. Reeds op 21 december 1925 werd de maatregel voor lijn 8 teruggenomen en werd weer als vanouds in beide richtingen via de Van Woustraat gereden. Bij die gelegenheid kreeg lijn 8 als beginpunt de Lekstraat toegewezen en ging de lijn bij het Centraal Station rondrijden over de bruggen in plaats van te eindigen op een kopspoor op het oostelijke Stationsplein.

Lijn 8 in de Weesperstraat met de 295, nog in oude kleurstelling en met grote cijfers die het wagennummer aanduiden, c. 1934. Op deze plaats is ook een foto gemaakt van wagen 296 als lijn 8 die echter te slecht is om op te nemen. Van de 296 die in Duitsland is vernietigd zijn geen verdere foto's bekend.
Verzameling J.M. de Kok

De 323 van lijn 8 in de Rijnstraat thv 23. Het publiek staat niet op de tram te wachten maar op de komst van Belgische Koning Leopold III tijdens zijn staatsbezoek aan Amsterdam in november 1938.
Foto familie-album fam. Draaisma en met dank aan Ton Apon

Trambotsing Nwe Amstelbrug
d.d. 1 oktober 1940
Bron: Historische Kranten Online

De laatste fase van lijn 8 is ingetreden. Nu lijn 4 is opgeheven vinden de ex-Utrechtse motorwagens nog emplooi op lijn 8. Maar niet voor lang. De foto toont het tramstel 11+833 op het Stationsplein in 1942. Sinds 1 juli 1936 is het Westerscheldeplein (nu Europaplein) het begin-/eindpunt van lijn 8 waarbij uiteraard wordt gereden via de Zuider Amstellaan (nu Rooseveltlaan). Autobuslijn E kon als gevolg daarvan opgeheven worden.
Fotograaf onbekend

Per 13 juni 1929 kreeg lijn 8 als beginpunt het Daniël Willinkplein (thans Victorieplein) en per 1 juli 1936 werd via Zuider Amstellaan (thans Rooseveltlaan) naar het Westerscheldeplein (thans Europaplein) gereden. Autobuslijn E kon daarmee worden opgeheven. Hoewel de tramverbinding met het Westerscheldeplein in 1948 is hersteld kon lijn E daar in 1949 blijkbaar niet worden gemist. Lijn E bestaat nog altijd, al sinds 1965 onder het lijnnummer 15.

Acht juli 1942 was de laatste exploitatiedag van lijn 8. "Utrechtenaar" 6 met open bijwagen 598 op het Tulpplein.
Fotograaf onbekend

De Duitse bezetting maakte een einde aan lijn 8. Op 8 juli 1942 reed de lijn voor het laatst. Een lijn 5A die per 15 mei 1943 de route Westerscheldeplein – Utrechtsestraat – Centraal Station (de huidige lijn 4) ging berijden verdween reeds per 7 juli 1943.

Verzamelplaats van joden op het Daniël Willinkplein (nu Victorieplein) op 20 juni 1943. Links op de foto staan trams klaar voor transport en het begin van deportatie op de Zuider Amstellaan (Rooseveltlaan)
Foto geplaatst met toestemming van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie

Lijn 8 kreeg na 8 juli 1942 nog een sinister vervolg toen trams op die lijn werden ingezet om joodse bewoners van de Rivierenbuurt te transporteren naar het Centraal Station vanwaar zij hun ondergang tegemoet gingen. De bezettende macht koos voor dit vervoer de nachtelijke uren waarin de spertijd gold.

  Routegeschiedenis lijn 8

Geraadpleegde bron: "Een eeuw elektrische exploitatie van de tram in Amsterdam", H.J.A. Duparc †, Delft, 2000"

• Zie ook: Kopkoersborden en zijkoersborden van lijn 8 >>

Cor Fijma - corfijma@amsterdamsetrams.nl
28 juni 2008

laat een berichtje achter