• Routegeschiedenis lijn 15

door: Cor Fijma

In 1913 werden vrijwel gelijktijdig de tramlijnen 15 en 16 ingesteld. Beide lijnen vonden een standplaats op het Jan Willem Brouwersplein en reden vandaar naar respectievelijk de Plantage Kerklaan en het Thorbeckeplein.

1. Lijn 15 met EMW 110 op de Ceintuurbaan bij de Ferdinand Bolstraat in 1925. Kennelijk was toen al een verkeersagent nodig om het verkeer te regelen. Rechts op de afbeelding is een girobus te zien waarin het publiek opdrachtformulieren voor de Gemeentegiro kon deponeren.
Collectie J.M. de Kok

Waar lijn 16 zich heeft ontwikkeld tot een volwaardige tramlijn die vandaag de dag nog volop meedoet, is lijn 15 altijd een zorgenkindje gebleven dat nauwelijks negentien jaar heeft bestaan.

2. Lijn 15 met EMW 112 op het Frederiksplein tegen de achtergrond van het Paleis voor Volksvlijt in 1925. In die dagen voerden sommige tramwagens dakreclame waarvan gebruik werd gemaakt om het lijnnummer nog eens duidelijk onder de aandacht van het publiek te brengen.
Collectie J.M. de Kok

Lijn 15 reed sinds 16 juli 1913 van Jan Willem Brouwersplein (thans: Concertgebouwplein) naar de Plantage Kerklaan via de route Van Baerlestraat – P.C. Hooftstraat – Weteringschans – Frederiksplein – Sarphatistraat – Roetersstraat. De lijn deed dat in een vijfminutendienst met 10 Union-motorwagens zonder bijwagens. Al spoedig werden hiervan twee motorwagens geschrapt en bleek een zesminutendienst voldoende te zijn.
Gaandeweg zijn de lijnen 15 en 16 via de De Lairessestraat en de Cornelis Krusemanstraat verlengd naar het Station Willemspark. Voor lijn 15 bleek die verlenging weinig panacee op te leveren. Kennelijk gaf het publiek toch de voorkeur aan lijn 16 die immers een verbinding gaf met het centrum van de stad.

3. De tijdelijke lijn 15 aan de standplaats Mercatorplein met Keulenaar 224 in 1937. Het personeel pauzeert op een bankje in het plantsoen.
Collectie K. Hoorn

Het jaar 1923 was van groot belang voor lijn 15. Niet alleen was lijn 15 de eerste lijn waarop de EenManWagen kwam te rijden – afgezien van de bijzondere lijn 22 – maar ook besloot men de route te wijzigen in die zin dat bij het Concertgebouw rechtsaf werd geslagen om via Van Baerlestraat – Ceintuurbaan – Van Woustraat te rijden. In 1927 volgde verlenging naar de Mauritskade en in 1928 naar de Molukkenstraat. Lijn 15 bleef echter een minder drukke lijn. Al in 1929 is de lijn ingekort tot de Mauritskade en in 1931 tot de Plantage Parklaan. De invoering van het algemeen overstaptarief maakte lijn 15 geheel overbodig en daarmee was met ingang van 1 januari 1932 de lijn verleden tijd.
Een poging een deel van de dienstverlening van lijn 15 overeind te houden met zogenaamde “Theatertrams” in de avonduren strandde per 13 juni 1932 waarmee lijn 15 geschiedenis was geworden.

4. “Tramlijnbegeerte” bij station Sloterdijk met drieasser 902 als “lijn 15”, 17-9-1982. De gebeurtenissen die de tram op het publicatiebord aankondigt zijn van heugelijke aard maar het ontbreekt nog steeds aan tramlijn 15……..
© Rob van Ee 2009

Een tijdelijke tramlijn die in de jaren 1936 en 1937 nodig was op de route Surinameplein – Hoofdweg – Postjesweg – Witte de Withstraat – Jan Evertsenstraat – Mercatorplein in verband met vernieuwing van de Kinkerbrug kreeg het lijnnummer 15. Ook aan die lijn bleek de behoefte niet erg groot; een drieminutendienst met acht motorwagens werd al snel gewijzigd in een zesminutendienst met vier motorwagens.

Een derde lijn 15 ontstond in 1965 uit de samenvoeging van de autobuslijnen E en F tot autobuslijn 15. De plannen om deze lange lijn te “vertrammen” zijn bekend en leken ooit werkelijkheid te worden. De komst van metrolijn 50 in 1997 heeft die plannen definitief naar het archief verwezen.

In 1973 wordt al gerekend op tramlijn 15, getuige de lijnfilm van de 697. Het zal er niet van komen.
Uit: NRC van 3 maart 1973

Lijn 15 reed met Union-motorwagens zonder bijwagen. Maar ook motorwagens van de series 1-10, 13-14 en 230-235 kwamen wel voor. Sinds 5 mei 1927 verschenen bijwagens van de serie 701-880 in die zin dat slechts een derde deel of de helft van het aantal motorwagens een bijwagen kreeg toebedeeld. Die motorwagens kwamen ook wel eens uit de series 236-300/321-390 of 301-320.

5. Autobuslijn 15 met gelede bus 532 op de Hoofdweg waar ooit de tijdelijke tramlijn 15 standplaats hield en waar de derde tramlijn 15 had moeten rijden. Niet geheel toevallig staat achter de bus museumtramstel 1+807 als lijn 16, 17-9-2000
Foto van de auteur

De “Theatertrams” van 1932 bestonden uit drie ingerukte* tramstellen van Unions met typewagens van lijn 1. Al na een week bleken Unions zonder bijwagens het weinige theatervervoer ruimschoots aan te kunnen en op 13 juni 1932 zijn de Theatertrams opgeheven.

  Routegeschiedenis lijn 15

Geraadpleegd: “Een eeuw elektrische exploitatie van de tram in Amsterdam”, H.J.A. Duparc †, Delft, 2000

* Zie voor de verklaring van “inrukken” het deel “tramjargon”

Cor Fijma - corfijma@amsterdamsetrams.nl
19 juli.2009 

laat een berichtje achter