Bijzondere trams
Door Cor Fijma

HUISJESTRAM

Het GVB vervoerde vroeger ook huisjes. “Huisjes” waren conducteursverblijven die bij gebleken behoefte werden geplaatst bij de opstappunten van de tramlijnen op het Stadionplein als grote aantallen stadionbezoekers zo snel mogelijk per tram dienden te worden afgevoerd. Het publiek werd met behulp van hekken in zodanige banen geleid dat men een huisje passeerde waarin conducteurs kaartjes verkochten.
De huisjes moesten uiteraard worden aangevoerd en na verrichte diensten worden afgevoerd van en naar remise Havenstraat. Daartoe had men de beschikking over een aantal lorries die door een motorwagen werden getrokken.

Twee met huisjes beladen lorries achter motorwagen 385, Havenstraat, 3-4-1956. Daags na tweede paasdag zijn de huisjes opgehaald van het Stadionplein.
Foto van de auteur

De hierbij geplaatste foto’s geven een beeld van die transporten. Op de in de Havenstraat gemaakte foto ziet men twee lorries. De achterste lorrie staat op een truck die afkomstig is van een gesloopte bijwagen uit de serie 716-880. De voorste lorrie staat op een onderstel van een motorwagen uit de serie 1-10 uit 1900. Laatstgenoemde lorrie is ook te zien op de foto die is gemaakt op het Stadionplein.
Sinds 1996 bestaat het eens zo omvangrijke vervoer naar en van het Olympisch Stadion niet meer.

* Motorwagen 286 met lorrie heeft een huisje gebracht of haalt het op in de vroegere stadionlus van lijn 24, 3-10-1954.
Fotograaf J.C. de Jongh

Huisjes zoals hier beschreven werden in de bezettingsjaren 1941-1944 ook ingezet bij de tramhalten tussen het Haarlemmermeerstation en de Kalfjeslaan. Met sportevenementen had die inzet niets te maken. De gemeentelijke autobuslijn H (Haarlemmermeerstation-Kalfjeslaan) was opgeheven. Ter compensatie werden de buspassagiers verwezen naar de lokaalspoorweg die bij die gelegenheid op dit traject de status “tramweg” kreeg. Er moest 5 cent per rit worden bijbetaald. Vandaar de conducteurs langs de lijn. Als gevolg van de op 17 september 1944 ingestelde spoorwegstaking verviel dit vervoer.

Motorwagen 297 met lorrie heeft een huisje gebrach
Fotograaf J.E. de Kok †

* Hoewel de 286 lijnkleurplaten van lijn 13 voert was de wagen niet meer bestemd voor de normale dienst. De 286 is een tweerichtingwagen. Deze wagens zijn medio 1954 taboe verklaard voor de normale dienst. Het merendeel van die wagens is in 1955 gesloopt waaronder de 286.

DE ZILVERTRAM

Sinds de jaren twintig kon men in Amsterdam de "Zilvertram" tegenkomen.
Een zilvertram was te herkennen aan de "lijnletter" Z. De bedoeling was reclame te maken voor commerciële zaken. Ook werd de zilvertram ingezet voor het ondersteunen van goede doelen. De tram werd veelal opgetuigd met allerlei informatie inzake het te promoten product of goede doel en veelal voorzien van een luidsprekerinstallatie die diende om de aandacht van het publiek te trekken. Soms reden ook wel collectanten met de tram mee. Vandaag de dag schijnt er geen behoefte meer te zijn aan zilvertrams.

Zilvertram met tekst 'Ik kijk uit!.. U ook?' 12-09-1948
Foto Ben van Meerendonk / AHF, collectie IISG, Amsterdam

Reclame voor de galavoorstelling in Theater Tuschinski op vrijdag 30 januari van de film van William Wyler De beste jaren van ons leven (The best years of our lives) op de Zilvertram, Stadionplein, Amsterdam, januari 1948
Foto Ben van Meerendonk / AHF, collectie IISG, Amsterdam

Een motorwagen uit de serie 236-300 als "Zilvertram" voor een goed doel, c. 1953.
Geplaatst met toestemming van het Verbond van Verenigingen voor Veilig Verkeer Nederland.

De Zilvertram op het Beursplein op 30 maart 1926
foto onbekend

KINDERTRAMS

Bijna zestig jaar geleden was Uw scribent leerling in de zesde klasse van de Groen van Prinstererschool aan de Zaaiersweg in het Amsterdamse Betondorp. Het hoogtepunt van het cursusjaar 1951/1952 was de sportdag
die werd gehouden op sportvelden in Sloterdijk. Zo sportief als we waren bereikten we die sportvelden niet op de fiets maar – de lezer raadt het al – met de onvolprezen Amsterdamse tram. Logisch want je kan van een onderwijzer niet verwachten dat hij 30 fietsende kinderen in het oog houdt. Ouders die kinderen per auto konden vervoeren moesten in die dagen nog uitgevonden worden.

Kindertram, Amsterdam, augustus 1947
Foto Ben van Meerendonk / AHF, collectie IISG, Amsterdam.

Zo kon het gebeuren dat op een dag in juni 1952 een heus tweeassig tramstel klaar stond in de keerlus van lijn 9 aan de Middenweg om ons naar Sloterdijk te vervoeren. Een rit naar het andere einde van de stad.
De route liep via Middenweg – Linnaeusstraat – Oosterpark – route lijn 3 tot Kinkerstraat – Kinkerstraat – route lijn 7 tot Mercatorplein – Hoofdweg – Bos en Lommerplein. Vandaar was het nog een fikse wandeling naar de sportvelden.
Na gedane sport stonden de trams weer gereed in de keerlus van lijn 13 om de terugreis te aanvaarden.
Mijn schoolklas kreeg bijwagen 789 toegewezen. Wel een beetje een teleurstelling want ik stond liever naast de bestuurder op het voorbalkon. Maar als twaalfjarige had je toen nog respect voor de bevelen van de begeleidende ambtenaren.

Lijn 9 met “Utrechtenaren”. Maar het betreft geen echte lijn 9. De tram doet dienst als “kindertram”. De 308+776 in de eindlus aan “De Meer”, 3-6-1960

WACHTWAGENS

Per 5 oktober 1964 stelde het GVB wachtwagens in. Een wachtwagen heeft tot taak te wachten. Daar kan geen twijfel over bestaan. Er werd gewacht op het wachtwagenspoor op de Prins Hendrikkade tussen Martelaarsgracht en Damrak. Er werd gewacht op vertragingen op tramlijnen die het CS passeerden. Indien na al dat wachten een verwachte dienstwagen van een bepaalde lijn niet op tijd kon aankomen en vertrekken van het CS werd een “wachtwagen” op deze dienst ingezet.
De wachtwagens waren getooid met witte “lijnkleuren”, zeg maar het wit van de onschuld. In de beugels werden witte vierkanten getoond.
Aanvankelijk werden een tweeassig stel en een drieassige motorwagen ingezet op de wachtwagendiensten. Later verviel de bijwagen en reden losse motorwagens, hetzij twee- of drieassig, en nog later gelede wagens.
Op enig moment zijn de wachtwagendiensten wegens bezuiniging opgeheven.

Wachtwagens in afwachting: 448+784 en 496, Prins Hendrikkade, 17.5.1965
foto van de auteur

Wachtwagen 439 ingezet op lijn 9, Watergraafsmeer, 22.7.1965
foto van de auteur

EEN BESLOTEN RIT IN 1959

De eerste foto toont een besloten rit van tramliefhebbers met de nagelnieuwe gelede wagen 604 in 1959. Het kon niet uitblijven: er moest gereden worden op de sporen van lijn 22 aan de westelijke kant van het Stationsplein. Dat "23" op de film staat kan alleen maar worden verklaard door het feit dat "22" ontbrak op de film. Overigens was lijn 23 toen ook al ter ziele.

Besloten rit van tramliefhebbers met de kort geleden afgeleverde gelede wagen 604 op het Stationsplein. Er wordt gereden op het spoor van de vroegere kringlijn 22, 27-12-1959.
Foto C. van Mechelen †

DE ETENSTRAM - 1942

De tweede foto toont etenstrams die in de oorlogsjaren werden ingezet om het dienstdoende personeel van warme maaltijden te voorzien. De trams reden van de Centrale Keuken aan de Haarlemmerweg naar hun bestemmingen. Meestal werden "Unions" ingezet maar ook wagens serie 230-235 kwamen wel voor.

Vervoer van warme maaltijden voor het dienstdoende personeel vond in de oorlogsjaren plaats met "etenstrams" die hun vertrekpunt Van Hallstraat hadden nabij de Centrale Keuken aan de Haarlemmerweg. Later werd een van de Haarlemmerweg aftakkend spoor gelegd naar het terrein van de Centrale Keuken. De foto toont de 109, 58 en 105 en een onbekende Union, onderweg van remise Havenstraat naar Van Hallstraat, op het Nassauplein, 10-8-1942.
Fotograaf onbekend.

de 230 wordt in de Van Hallstraat beladen met gamellen, 1943.
Op de achtergrond een tramstel van lijn 10.
Collectie Van Donselaar

BESLOTEN RIT VAN TRAMLIEFHEBBERS OP: 16 APRIL 1954

De 490 in de Eerste van Swindenstraat op de standplaats van de voormalige lijn 26.
Fotograaf onbekend.

Cor Fijma - corfijma@amsterdamsetrams.nl 
17.04.2010

[terug naar index TRAMS ALLERLEI]

laat een berichtje achter