MEDIATIJDLIJN AMSTERDAMSE TRAM 1917
door Cees Pot
e-mail: ceespot@amsterdamsetrams.nl

1917

15 februari 1917
Tegen de chauffeur die op 26 oktober 1916 op een tram van lijn 14 botste en daarbij ernstig gewond raakte, is zes weken gevangenisstraf geëist, omdat de Officier van Justitie paal en perk wil stellen aan het woeste rijden. De rechter veroordeelt hem tot 14 dagen hechtenis.
 
2 maart 1917
De directie van de Gemeentetram kondigt aan, dat de tramdienst in verband met de kolenschaarste dringend beperkt moet worden. Daarom zullen bij sportwedstrijden en andere evenementen geen speciale maatregelen meer worden genomen. Voorts zal de dienst met ingang van zondag 4 maart om 11 uur ’s avond worden beëindigd. Verder zal met ingang van maandag 5 maart de verkeerstussenpoos op alle lijnen op werkdagen (ook zaterdags) na 8.00 ’s avonds worden verdubbeld. Verder zal het stroomverbruik worden beperkt door langzamer rijden, en zal op bepaalde dagdelen de ruimte tussen de vertrektijden worden vergroot. Deze laatste maatregelen zullen zodra mogelijk lijnsgewijze worden ingevoerd.
Op de Hooge Sluis wil een man van 60 jaar op een rijdende tram van lijn 11 springen. Hij valt eraf en komt onder de bijwagen terecht. Zwaargewond wordt hij voor eerste hulp het Amstelhotel binnengedragen en daarna naar het ziekenhuis vervoerd.

Leidseplein - 1917
prentbriefkaart

3 maart 1917
Kort na 9.00 uur valt op een groot deel van het tramnet de stroom uit. De technische dienst wordt er op uit gestuurd om het malheur op te sporen en te verhelpen.

21 maart 1917
Op de Overtoom komt een 8-jarige jongen bij het spelen onder een bijwagen van een tram van lijn 17. Als hij onder de wagen vandaan gehaald wordt, blijkt hij reeds te zijn overleden.
 
17 april 1917
In verband met werkzaamheden aan het Oostelijk Viaduct zal het tramverkeer op de lijnen 2, 4 en 9 op de De Ruijterkade op 19 april a.s.gestremd zijn vanaf het begin van de dienst tot zolang het voor het uitvoeren van het werk noodzakelijk is.
 
8 juni 1917
Het “Nieuws van de Dag” verneemt, dat burgemeester en wethouders eerdaags met een voorstel zullen moeten komen om het tramtarief van 5 tot 6 cent te verhogen, omdat bij het trambedrijf verlies geleden wordt.

Damrak - 1917
prentbriefkaart uit de verzameling van Cees Pot

19 juni 1917
Er is over de verhoging van het tramtarief nog geen overeenstemming tussen het college van B&W, de Commissie van Advies en Bijstand voor de Gemeentebedrijven en de tramdirectie.

23 juni 1917
Wegens de sterk gestegen materiaalprijzen en de hogere lonen en salarissen heeft het trambedrijf op 31 mei reeds een tekort van ¦ 75.000,-. Burgemeester en wethouders stellen daarom voor de tramtarieven van 2 ½ en 5 cent te verhogen tot resp. 3 en 6 cent, de vroegritretourkaarten te doen vervallen (wat een belangrijke administratieve vereenvoudiging betekent), de net- en lijnkaarten te verhogen tot resp. ¦ 8,50 en ¦ 4,25, de ochtend-scholierkaarten op ¦ 0,75, en de dag-scholierenkaarten op ¦ 2,50, alles per maand. De avond-scholierenkaarten blijven ¦ 0,75. De tariefsverhoging zal op een nader te bepalen datum ingaan. Voor de ongebruikte 2 ½- en 5-centskaartjes uit meerrittenboekjes zal men na die datum op het kantoor van de gemeentetram zijn geld terug kunnen krijgen.
 
28 juni 1917
De gemeenteraad behandelt het voorstel tot verhoging van het tramtarief. Het raadslid Loopuit zegt, dat de raad dit voorstel pas vier dagen geleden kreeg. Dat is een veel te korte termijn voor beoordeling van zo’n belangrijke lastenverzwaring (het voorstel behelst eveneens verhoging van de tarieven voor gas en electra). Voor het indienen van amendementen was nu geen gelegenheid meer. De verhoging wordt met enkele nietszeggende zinnen toegelicht, de afschaffing van de vroegritretours helemaal niet. Hij wil graag aanvullende gegevens.
De voorzitter zegt inwilliging van deze wensen te willen overwegen. Hij waarschuwt echter dat de financiële toestand van de gemeente lang uitstel niet toelaat. Wellicht zal hij de raad op donderdag 4 juli al weer bijeen moeten roepen.
 
3 juli 1917
Een bericht in “Het Volk” vermeldt de vernieling van tramwagens bij het eindpunt van lijn 13 in de Czaar Peterstraat. Daar heeft zich een menigte van zo’n 5 à 600 meest opgeschoten jongens verzameld, die iedere tram onderzoekt op aanwezigheid van politie, en de ruiten van verschillende tramwagens ingooit. Als men in een tramwagen een reserve-luitenant opmerkt, wordt deze tram tot staan gebracht, alle ruiten worden ingegooid, en de luitenant wordt eruit gesleept en in elkaar geslagen. De verslaggever in dezelfde tram ontloopt eenzelfde lot alleen, omdat hij met zijn perskaart kan tonen, dat hij bij het socialistische dagblad werkt.

Willemsparkweg - 1917
prentbriefkaart

7 juli 1917
Op woensdag 11 juli as. zal de gemeenteraad de voordracht tot verhoging van het tramtarief behandelen.

20 augustus 1917
De stroombesparing bij de tram heeft er toe geleid, dat in juli 709.836 KWU is gebruikt, tegen 972.215 KWU in juli 1916.

7 november 1917
De gemeenteraad behandelt de begroting voor het trambedrijf voor 1918. Raadsleden Vos en De Vries vragen naar een spoedig rapport over het hoge ziekteverzuim van de trambestuurders, huns inziens een gevolg van overspanning door de lange werktijden.
Het raadslid Fabius wil op de gesloten achterbalkons het roken verbieden.
Het raadslid Gulden vraagt of de trams niet weer op volle kracht kunnen rijden. Als niet-roker geeft hij er de voorkeur aan, dat de bijwagens geheel voor rokers worden bestemd, dan kunnen ze daar lekker bij elkaar hokken.
Wethouder De Vries antwoordt, dat hij het ziekteverzuim ook zorgelijk vindt, en dat hij streeft naar verkorting van de arbeidstijd. De kwestie van het roken zal hij met de tramdirectie bespreken, hoewel hij de huidige regeling nog niet zo slecht vindt. Sneller rijden gaat niet wegens de noodzaak tot stroombesparing door kolenschaarste.
De begroting van het trambedrijf wordt goedgekeurd.
 
24 november 1917
Door een defect in een kabelhuisje van de elektrische centrale valt omstreeks 17.00 uur de stroom uit, waardoor de het tramverkeer geheel tot stilstand komt. Omstreeks 18.00 uur wordt in sommige stadsdelen de stroomvoorziening hersteld, en kunnen de trams weer gaan rijden. In bepaalde delen van de stad duurt het echter tot vrij laat in de avond tot alles weer normaal is.

Aanhangrijtuig 780 van Werkspoor bouwjaar 1917, In 1968 in gebruik genomen als mobiele kantoorwagen
foto: Spoor en tram

27 november 1917
Burgemeester en wethouders hebben de gemeenteraad opnieuw voorgesteld de tramtarieven te verhogen. In “Het Volk” wordt met kracht tegen deze verhoging geprotesteerd. De G.E.W. brengen op dit moment aan de tram 3 ½ cent per KWU in rekening, en wil die prijs nu koppelen aan de kolenprijs, waardoor dit nu 8 ½ cent per KWU zou moeten worden. Volgens Burgemeester en Wethouders zou 7 cent eigenlijk wel genoeg zijn, maar met het oog op mogelijke komende stijgingen van de kolenprijs willen ze de prijs op 7 ½ cent per KWU stellen.
“Het Volk” is het daar totaal niet mee eens. Het leidt tot een verhoging van de prijs van een vroegrit, resp. vroegritretour van 3 naar 4 cent, resp. 6 naar 8 cent. Het trammen is in een grote stad als Amsterdam voor arbeiders geen luxe, maar een noodzaak om tijdverlies en onnodige vermoeidheid te voorkomen. Zes cent per dag is al een zware last, en de nu voorgestelde tarieven zullen te zwaar op het loon drukken. “Het Volk”eist daarom handhaving van het bestaande vroegrittarief. Dit geldt evenzeer voor de door het college voorgestelde herinvoering van het veergeld voor de IJ-ponten. De ontwikkeling van Noord met zijn grote arbeidersbevolking en talloze industrieën zal er door tegengehouden worden, en de arbeiders zullen geen gebruik meer kunnen maken van het Vliegenbos, dat daar met grote kosten juist voor hen is aangelegd.
“Het Volk” hoopt dat de Gemeenteraad het voorstel zal afwijzen.
 
28 november 1917
De gemeenteraad behandelt het voorstel tot verhoging van de tramtarieven (tot 7 ½ cent per rit, en 4 cent voor een vroegrit). Het raadslid Ed. Polak zegt, dat het voorstel veel ontsteltenis heeft gebracht bij de bevolking, die toch al zwaar onder de huur- en prijsstijgingen lijdt. Het college zegt dat 7 cent per KWU eigenlijk genoeg is, terwijl het trambedrijf steeds beweerd heeft, dat het toch al te veel voor de stroom betaalde. De passagiers betalen nu dus de winst van het trambedrijf. In de berekening zit bovendien het aan Duitsland verleende krediet, dat later terugbetaald wordt, terwijl het Rijksbrandstoffenverrekenkantoor heeft gemeld dat het bij een latere verrekening de verbruikswaarde van de kolen zal laten meetellen. Die is voor een elektrisch bedrijf gering. Dan komt er nog bij, dat het trambedrijf ¦ 60.000,- zal besparen door minder ritten. Als dit alles in aanmerking wordt genomen zou een prijs van 6 ½ cent per rit voldoende zijn. Met een verhoging van de vroegritprijs is hij het helemaal niet eens. Dit wordt alleen maar gedaan, omdat men een koppeling met het gewone tarief wenst, en daardoor wordt het trammen nodeloos duur voor arbeiders en kantoorbedienden, die de vroegritten niet kunnen missen. Hij gelooft niet dat er zoveel mensen vroeger dan voorheen opstaan om maar goedkoop met de tram te kunnen, en zal dus in ieder geval tegen de verhoging van de vroegritprijs stemmen.
Raadslid Van Dien merkt op, dat vorige maan het aantal “gewone” passagiers met 4 ½ % is gedaald, terwijl het aantal vroegritten met 15 % steeg. Verder is de tram helemaal geen voordelige klant van het electriciteitsbedrijf.
Het raadslid Ter Haar Jr. zegt altijd een voorstander van lage tarieven te zijn geweest, maar hij ziet nu toch geen mogelijkheid die te handhaven. Vier cent voor een vroegrit is nog beneden de kostprijs, en handhaving van 3 cent betekent, dat er iedere maand ¦ 15.000,- op toegelegd zou moeten worden.
Wethouder De Vries betoogt, dat ook voor de gemeente alles duurder wordt. Vier cent voor een vroegrit is eigenlijk nog te laag. Hij ontkent op gezag van de tramdirecteur, dat er te veel voor de stroom betaald wordt. Wordt het aan de tram berekende bedrag niet verhoogd, dan zullen particulieren meer moeten gaan betalen. Over eventuele terugbetaling van de kolenprijs zal nog een harde strijd moeten worden geleverd., maar het staat al wel vast, dat er nu al twee maanden teveel betaald wordt. Overigens blijven de prijzen voor o.a. materialen voor de tram stijgen, zodat 7 ½ cent voor een tramrit niet te veel is.
Ed. Polak repliceert dat het Rijk als leverancier allerlei levensmiddelen beneden de kostprijs levert. De gemeente mag dat voorbeeld best volgen. Moet een arbeider straks 12 cent per week betalen om te trammen? Raadslid Van Dien zegt daarop dat die arbeider ook kan gaan lopen.
Hierop zegt Polak, dat de bourgeoisie niet zo cynisch moet zijn in een tijd dat de mensen moeten trammen om onbetaalbare schoenreparaties te ontlopen, en dat beter gesitueerden best iets meer mogen betalen om de arbeiders te laten trammen.
Loopuit zegt dat de tram het moet hebben van rijdende mensen, niet van lopende. Door een tariefsverhoging vermindert het aantal passagiers, en zal straks het tarief tot 10 of 12 ½ cent verhoogd moeten worden.
Van Dien vindt dat er een hoop mensen van de vroegritten gebruik maken, die best meer kunnen betalen. Het is niet goed als een bedrijf met verlies werkt.
Raadslid Nolting zegt dat Van Dien ’s ochtends maar eens moet kijken naar al die mensen die van hun werk op de Hembrug komen, die zijn zo moe, dat ze echt niet kunnen lopen.
Wethouder De Vries zegt dat het trambedrijf in deze tijd geen winst hoeft te maken, maar verlies is ook niet goed. De werklieden van de Hembrug moeten ook meer voor hun treinkaartje betalen. Als het leven duurder wordt moeten we via duurtetoeslag of loonsverhoging iets doen.
Het raadslid Abrahams wijst er op, dat de E.S.M. die een toeslag eiste op de kaartjes in reeds uitgegeven boekjes, een proces daarover verloren heeft.
Uiteindelijk wordt de verhoging van de vroegritprijs met 20 tegen 10 stemmen verworpen. Tegen stemmen alle sociaal- en vrijzinnig democraten, en het liberale raadslid De Man.
De gewijzigde voordracht wordt vervolgens aangenomen.

 

<< naar intro mediatijdlijn

naar 1918 >>

Verantwoording en disclaimer:
Cees Pot heeft voor de totstandkoming van deze tijdlijn de database van de website "Historische kranten in beeld" geraadpleegd. Deze website is een initiatief van de Koninklijke Bibliotheek. Deze instantie heeft ons toestemming verleend voor publicatie op deze wijze.