MEDIATIJDLIJN AMSTERDAMSE TRAM 1914
door Cees Pot
e-mail: ceespot@amsterdamsetrams.nl

1914

9 januari 1914
’s Avonds doet een passagier van een tram van lijn 3, als hij bij de halte Postspaarbank uitstapt, een lugubere ontdekking. Hij ziet iets onder de wagen uitsteken en waarschuwt de conducteur. Deze ontdekt het lijk (van naar later blijkt) een 11-jarige jongen. De wagen moet opgevijzeld worden, en met veel moeite lukt het om het stoffelijk overschot te bergen, dat vervolgens door de G.G.D. naar het Wilhelminagasthuis wordt vervoerd.
Passagiers en trampersoneel herinneren zich in de scherpe bocht op het Roelof Hartplein een schok gevoeld te hebben. Vermoed wordt dat de jongen in die bocht geprobeerd heeft aan de blinde zijde op de tram te springen, gevallen is en onder de wagen terecht is gekomen. Het lichaam is daarna zo’n 10 minuten onder de wagen meegesleurd.
Dit ongeval is aanleiding om de treeplanken opklapbaar te maken, zodat ze aan de blinde zijde niet meer gebruikt kunnen worden.

11 januari 1914
Burgemeester en wethouders stellen de gemeenteraad voor een krediet beschikbaar te stellen van ƒ 171.000,- voor de verbouwing van de remise Tollensstraat. Het gebouw is nu ruim 10 jaar in gebruik, en er dreigt voor diverse onderdelen een ruimtetekort. Vergroting door aankoop van naburige percelen blijkt niet mogelijk te zijn vanwege de buitensporig hoge prijzen die er voor betaald zouden moeten worden. Daar de remise annex werkplaats op een zeer gunstige plaats ligt, is nagegaan, of door opoffering van een deel van het emplacement, de remiseruimte, en de werkplaatsen en magazijnen kunnen worden uitgebreid. Door verlenging van de remise en het plaatsen van een verdieping blijkt dit inderdaad mogelijk te zijn. Bij de kostenraming zijn de kosten van centrale verwarming, gas-, water-, en electrische leidingen en van wijziging van het emplacement inbegrepen.

Lijn 3 - Overtoom - ong. 1914
Prentbriefkaart

21 januari 1914
Op de Rozengracht bij ’t Lootsje' wordt om ongeveer kwart voor zes in de middag een ongeveer 40-jarige vrouw, die haar zoontje van drie jaar op de arm heeft, ten gevolge van onvoorzichtig oversteken - achter een stilstaande tram om - door een tram van lijn 3 gegrepen. Op het laatste moment weet zij het kind nog van zich af te gooien, zodat dat het het ongeluk met slechts enkele schrammen overleeft. Het duurt bijna 20 minuten voordat de tram zover opgevijzeld is, dat de vrouw er onder vandaan gehaald kan worden. Zij leeft nog, maar overlijdt kort daarop in de apotheek van Het Witte Kruis. Men vraagt zich af waarom het zo lang moest duren voordat zij bevrijd kon worden, en of haar leven niet gered had kunnen worden. Kan de tramdirectie er niet iets aan doen om die vertraging een volgende keer te voorkomen?

6 februari 1914
Op de Overtoom wil een 17-jarige jongen op een rijdende tram springen. Hij mist en wordt zo’n 30 meter meegesleurd. Als gevolg daarvan moet hij in het Wilhelminagasthuis worden opgenomen.
Op het Weesperplein wijkt een koopman met een handkar vol aardewerk voor een tram uit. Z’n kar raakt in een kuil in het wegdek en valt om. Het aardewerk valt grotendeels aan gruzelementen. De koopman zegt de gemeente aansprakelijk te willen stellen voor de schade.

27 februari 1914
De nieuwe derde hoofdremise Havenstraat zal morgen in gebruik worden genomen, hoewel het gebouw nog niet helemaal klaar is. De remiseritten van de lijnen 1, 2, 15, 16 en 17 zullen er vanaf morgenavond naartoe rijden, en niet meer naar de Tollensstraat.

Leidsestraat - ong. 1914
Prentbriefkaart

4 maart 1914
Een vrouw die op de Weteringschans bij de Vijzelgracht van een rijdende tram wil springen, komt te vallen, en moet wegens een hoofdwond in het Binnengasthuis behandeld worden.
De rechtbank doet uitspraak in een zaak tegen een 47-jarige metaalarbeider in dienst van de gemeente, die op 20 juli 1913 als tijdelijk wagenbestuurder bij de tram dienstdeed. Die dag is hij met een tram van lijn 4 op de Ceintuurbaan bij de 2e Sweelinckstraat achterop een rijdende tram van lijn 3 gebotst, waardoor een passagier op het achterbalkon een hersenschudding opliep waarvoor hij in een sanatorium in Zeist verpleegd moest worden, en enige weken niet kon werken. Het Openbaar Ministerie vindt dat er sprake is van roekeloos gedrag, en eist een maand gevangenisstraf, maar de rechter spreekt de trambestuurder vrij, omdat hij roekeloosheid niet bewezen acht en er geen sprake is van overtreding van de rij-instructies.

8 maart 1914
In de Marnixstraat verliest een man door een windvlaag zijn hoed, die wegwaait en op de tramrails blijft liggen. De man wil zijn hoed nog net voor een aankomende tram weggrissen, maar is te laat. Hij raakt onder de tram en beide handen worden hem nagenoeg afgereden. In een winkel krijgt hij eerste hulp van de G.G.D. om vervolgens in een ziekenhuis opgenomen te worden.

12 maart 1914
Ten aanzien van het vonnis van 4 maart wordt nader meegedeeld dat het element van overtreden van de rij-instructies niet letterlijk in het vonnis voorkomt. Beklaagde is pas op 35 à 40 meter gaan remmen, in plaats van op 100 meter, heeft de handrem onoordeelkundig vastgezet en de zandstrooier niet gebruikt. Het materieel waarmee hij reed, was in goede staat, en de voor hem rijdende tram was een duidelijk waarneembaar en geen plotseling opdoemend object, terwijl hij mocht verwachten, dat deze zou gaan stoppen, omdat zich daar een halte bevindt. Weliswaar moet de aanrijding geweten worden aan roekeloos en onvoorzichtig gedrag van beklaagde, maar niet is komen vast te staan, of die roekeloosheid bestond uit het niet in acht nemen van een of meer in de dagvaarding genoemde maatregelen.

15 maart 1914
Burgemeester en wethouders stellen de gemeenteraad voor een beslissing te nemen ten aanzien van het reeds eerder geopperde idee om lijn 5 van de Stadhouderskade en Amsteldijk te verleggen naar Van Woustraat – Ceintuurbaan. De herbestrating van de Van Woustraat is na de opgravingen in verband met rioleringswerken nu aan de orde. Reeds in 1908 is door de buurtvereniging “Sarphati” gevraagd om een tram door het noordelijk deel van de Van Woustraat. Als hoofdstraat van de buurt komt deze daar zeker voor in aanmerking, terwijl onderzoek heeft uitgewezen, dat op de Stadhouderskade en Amsteldijk slechts weinig passagiers in- en uitstappen. Een bijkomend voordeel is, dat de sporen aldaar niet van een betonnen onderlaag hoeven te worden voorzien, maar alleen het – kortere – stuk in de Van Woustraat. Verder zullen de onderhoudskosten dalen door de kortere baan en het vervallen van twee bogen. De totale kosten worden exclusief de bestratingwerken en het aandeel van andere diensten, geraamd op ƒ 40.500,-.

Bilderdijkstraat / De Crercqstraat - ong. 1914
Prentbriefkaart

16 maart 1914
Op de Koninginneweg springt een man, ondanks waarschuwingen van de bestuurder, van een rijdende tram van lijn 2. Hij raakt onder de wagen, maar als men aanstalten maakt om die op te vijzelen, kruipt de man er ongedeerd onder vandaan.

1 april 1914
Het socialistische raadslid Loopuit heeft een nota aan burgemeester en wethouders gestuurd over de onaanvaardbare aantasting van het stedenschoon door een door het college voorgestelde nieuwe verkeersweg Spui – Nassaukade via de Passeerdersgracht en verder via nieuwe doorbraken. Deze moet enerzijds de Kinkerbuurt met de binnenstad verbinden, en anderzijds het tramverkeer door de Leidschestraat ontlasten door lijn 1 in tenminste één richting langs de nieuwe weg te leiden, en voor lijn 2 iets dergelijks te overwegen. Loopuit stelt als alternatief voor: Spui-Heisteeg - Huidenstraat - Runstraat-(gedempte) Looiersgracht - nieuwe brug over de Lijnbaansgracht - Bosboom Toussaintstraat. Deze straten hoeven alleen maar wat verruimd te worden. Ook een verbinding Spuistraat - Wolvenstraat - Berenstraat - Elandsgracht is een oplossing, die bovendien het voordeel biedt, dat zij via de te verbreden Lombardstegen en Agnietenstraat aansluiting kan bieden aan de oostelijke stadsdelen.
Aan de verbetering van de verbinding tussen de Heerengracht en de Spuistraat moet voorrang gegeven worden. Daarlangs kan dan lijn 1 in één richting worden gevoerd, en eventueel lijn 2. Via de Elandsgracht kunnen namelijk de sneldiensten van lijn 2 gevoerd worden, die hoeven dan niet meer over de Rozengracht te rijden. Lijn 1 moet dan in één richting via Constantijn Huijgensstraat - Kinkerstraat - Elandsgracht - Berenstraat - Wolvenstraat gaan rijden, en kan dan aansluiten op de Nieuwezijds Voorburgwal..

6 april 1914
Een 65-jarige kantoorloper doet bij de politie aangifte, dat hem op de Dam, toen hij in een tram instapte, een portefeuille met ƒ410,- is ontrold.
Op de Weteringschans botst ’s avonds een rijtuig op een tram van lijn 7. Het paard slaat op hol, maar kan bij het Rijksmuseum weer tot staan gebracht worden. Het rijtuig is beschadigd, de tram niet.

17 april 1914
Op het Frederiksplein raakt een vrouw onder de tram en moet met een ernstige beenwond in een ziekenhuis worden opgenomen.

Leidseplein - ong. 1914
Prentbriefkaart

24 april 1914
De gemeentetram maakt via een advertentie in de kranten de maatregelen bekend, die zondag 26 april a.s. ter gelegenheid van de voetbalwedstrijd Holland-België voor het vervoer naar het nieuwe stadion zullen worden genomen:
De lijnen 1, 2 en 17 worden versterkt.
Er zullen van 12 tot 2 uur en na de wedstrijd drie buitengewone lijnen rijden, met een “B” in de beugel, en borden op het balkon:
B-geel: Centraal Station – Stadion v.v.
B-blauw: Leidscheplein – Stadion v.v.
B-rood: Concertgebouw – Stadion v.v.
Na de wedstrijd zullen de trams als volgt opgesteld worden:
B-geel: In de Havenstraat links van de Amstelveenscheweg;
B-blauw: Op een terrein rechts van de Amstelveenscheweg;
B-rood: Op de Amstelveenscheweg, links instappen.
Instappen lijnen 1 en 17 en verdere ritten lijnen B-geel en B-blauw op de Amstelveenscheweg ten noorden van de kringlijn.
Instappen lijn 2 en verdere ritten lijn B-rood op de Koninginneweg ten oosten van de kringlijn.
Op de kringlijn zelf wordt niet gestopt.

25 april 1914
Volgens een bericht in het Handelsblad zijn er plannen in voorbereiding om op het Stationsplein meer ruimte voor de tramsporen te creëren door verbreding van het plein door middel van demping van een deel van het Open Havenfront.

3 mei 1914
’s Middags botst een tram ban lijn 1, die de brug van de Prinsengracht komt afrijden, op een tegemoetkomende tram. Deze ontspoort en raakt aan het balkon beschadigd. Persoonlijke ongelukken doen zich niet voor.

7 mei 1914
In de Raadhuisstraat valt een met planken geladen wagen om op de tramrails. Het lichten van de wagen kost zo veel tijd, dat het tramverkeer enige tijd via de Leidschestraat geleid moet worden.

Het Mariniersplein, een vergeten hoek in de Amsterdamse tramgeschiedenis. De lijnen 7 en 18 hebben daar gereden. Lijn 18 begon op 18 november 1913.
Prentbriefkaart

22 mei 1914
De gemeenteraad behandelt het voorstel voor de verlegging van lijn 5 door de Van Woustraat.
De raadsleden Zwart, Fabius en Sutorius verklaren tegen deze verlegging te zijn, maar na een pleidooi van wethouder Serrurier wordt het voorstel met 24 tegen 11 stemmen aangenomen.

23 mei 1914
De gemeentetram maakt via een advertentie in de kranten de maatregelen bekend, die morgen, 24 mei, ter gelegenheid van de officiële opening van het stadion voor het tramverkeer zullen gelden:
Op de lijnen 1, 2, 3, 10 en 17 zal een versterkte dienst worden gereden.
Er zullen drie buitengewone lijnen rijden, met een “B” in de beugel, en borden op het balkon:
B-geel: Centraal Station – Stadion v.v.
B-blauw: Leidscheplein – Stadion v.v.
B-rood: Concertgebouw – Stadion v.v.
Na afloop zullen de trams als volgt opgesteld worden:
B-geel: In de Havenstraat links van de Amstelveenscheweg;
B-blauw: Op een terrein rechts van de Amstelveenscheweg;
B-rood: Op de Amstelveenscheweg, links instappen.
Lijn B-geel: rijdt via de normale route naar het Centraal Station.
Lijn B-blauw: rijdt rond, heen via Overtoom, terug via Koninginneweg.
Lijn B-rood: rijdt rond, heen via Koninginneweg, terug via Overtoom.
Instappen: lijnen 1 en 17 en lijnen B-geel en B-rood op de Amstelveenscheweg bij de Sluisstraat.
Instappen lijn 2 en lijn B-blauw op de Koninginneweg bij de Saxen Weinarlaan.
De laatste halte op de de Amstelveenscheweg en de Koninginneweg worden tijdelijk opgeheven.

27 mei 1914
De gemeentetram maakt per advertentie bekend, dat op 31 mei en 1 juni a.s. ter gelegenheid van de vliegvertoningen op Rozenoord (aan de Amsteldijk. C.P.) een tijdelijke lijn zal rijden met een “B” in de beugel, van Frederiksplein langs Westeinde, Stadhouderskade en Amsteldijk tot de Tolstraat.

10 juni 1914
Het tramverkeer is ’s middags op het Kattenburgerplein gedurende ongeveer een uur gedeeltelijk onderbroken, omdat een beladen vrachtwagen een as breekt.

15 juni 1914
Bij raadsbesluit van 20 augustus 1913 werden aan burgemeester en wethouders ter advisering in handen gegeven de adressen van de Bond van Nederlandsche Gemeentewerklieden, afd. Amsterdam, en van “Ons Belang”, vereniging van conducteurs en wagenbestuurders van de Gemeentetram, waarin werd verzocht om loonsverhoging van het rijdend personeel wegens invoering van het nieuwe tramtarief. Op dezelfde zaak hadden voorts betrekking de adressen van de Ned. R.K. Gemeentewerkliedenbond “St. Laurentius”, onderafd. Tram, en van de Christelijke Gemeentewerkliedenbond.
Het college deelt nu mede, dat ook na de tariefswijziging van 1907 de lonen zijn verhoogd, maar dat dat tevens gebeurde om de loonregeling los te maken van de fooienkwestie. De tramdirectie heeft dat toen aan het personeel meegedeeld met de kennisgeving dat geen prijs werd gesteld op handhaving van het nog uit de A.O.M.-tijd stammende voorschrift, dat conducteurs verplichtte de helft van hun fooien aan de koetsiers af te staan.
Niettemin bleef het misverstand bestaan dat het loon van de conducteurs lager was van dat van de bestuurders met het oog op de ontvangen fooien. Wagenbestuurders verdienen meer, omdat hun taak inspannender en verantwoordelijker is.
Het geven van fooien schijnt na 1907 toch niet zo verminderd te zijn, als indertijd werd verondersteld. Er wordt nu althans wederom geklaagd over vermindering van inkomsten.
Voor loonsverhoging zou nu alleen aanleiding zijn, als de lonen van trampersoneel lager zouden zijn dan die van met hen op één lijn te stellen andere gemeentewerklieden. Dit is niet het geval, eerder het omgekeerde.
Indien bij de belastingaanslagen rekening gehouden wordt met de ontvangst van fooien, dan zouden die aanslagen bij het wegvallen daarvan verminderd moeten worden.
Burgemeester en wethouders stellen dus nu voor de genoemde verzoeken af te wijzen, en deze door hen te laten afdoen.

16 juni 1914
Een bejaarde man, waarvan op 1e Pinksterdag in de Van Baerlestraat door een tram een been werd afgereden, is aan de gevolgen van dit ongeval in het Wilhelminagasthuis overleden.

8 juli 1914
Nu burgemeester en wethouders voorstellen de verzoeken om loonsverhoging (zie 15 juni) af te wijzen, dient de S.D.A.P.-fractie in de gemeenteraad een voorstel in om wagenbestuurders een loonsverhoging toe te kennen van ƒ 0,54 en conducteurs van ƒ 1,08.
In de gemeenteraad dreigt het raadslid Boissevain, dat het door het lawaai van passerende trams wel eens afgelopen zou kunnen zijn met de populaire concerten in de tuin van het Concertgebouw. Wethouder Serrurier antwoordt dat er geen klachten zijn ontvangen.

Linnaeusstraat met Muiderkerk - ong. 1914
Prentbriefkaart

11 juli 1914
In de Weesperstraat wordt een bejaarde vrouw door de tram aangereden en raakt daardoor aan hoofd en voeten gewond.
Met ingang van dinsdag 14 juli zal lijn 18 gedurende enkele dagen niet geëxploiteerd worden omdat de brug in de Prins Hendrikkade bij de Kalkmarkt van bovenleiding wordt voorzien.
Passagiers op het traject Kattenburgerplein – Stationsplein kunnen voor 2½ cent gebruik maken van lijn 13, die wel blijft rijden.

14 juli 1914
’s Middags wordt een vrouw op een fiets op de Haarlemmerdijk door een tram aangereden. Ze raakt onder de tram en wordt in bewusteloze toestand en licht aan het hoofd gewond per ziekenauto naar het Binnengasthuis overgebracht.
’s Avonds raakt een 16-jarig meisje in de Raadhuisstraat bij de Keizersgracht onder de tram en wordt meer dan 10 meter meegesleept. Per ziekenauto moet zij naar het Binnengasthuis gebracht worden.

3 augustus 1914
De directie van de Gemeentetram beschikt blijkens een krantenbericht over voldoende hulpkrachten, die als tramconducteur dienst kunnen doen. Zij waardeert de vele aanmeldingen van personen, die zich aanmelden om tijdelijk en belangeloos te assisteren, maar laat weten, dat zij er geen gebruik van zal maken.

26 augustus 1914
Momenteel bevinden zich zo’n 500 man van het trampersoneel onder de wapenen. Daar het vervoer met circa 90.000 personen is gedaald, is de tramdienst sinds enige dagen aanmerkelijk ingekrompen.

28 oktober 1914
Met ingang van 2 november zullen de vroegritten in de wintermaanden niet meer om 6 uur, maar net als in de zomer om 5 uur beginnen.

6 november 1914
’s Middags botst een motorwagen van lijn 3 op een bespannen wagen die uit de 1e Bloemdwarsstraat komt en de Rozengracht oversteekt. De bestuurder belt aanhoudend, maar kan niet meer tijdig remmen. De voerman raakt onder de tram. Hij loopt een hoofdwond op en moet in een apotheek verbonden worden, voordat hij per ambulance naar het ziekenhuis kan worden vervoerd. Ook zijn paard raakt gewond.

10 november 1914
Eerdaags worden de tramconducteurs, net als in vele andere steden, uitgerust met dopjes, die op onbeschermde hoedenpennen moeten worden bevestigd. De dopjes kosten 5 cent per stuk.
Er wordt nog eens aan herinnerd dat het ingevolge art. 75 van de Algemene Politieverordening verboden is om zich met onbeschermde hoedenpennen op de tram te bevinden.

10 december 1914
In het centrum wordt een Rode Kruis oefening gehouden, waarbij voor het vervoer van “gewonden” onder meer gebruik gemaakt wordt van een tram die is ingericht voor gewondenvervoer.

26 december 1914
Op Oudejaarsavond zal bij wijze van proef de dienst een uur langer worden onderhouden. Er zullen alleen losse motorwagens rijden, en de verkeerstussenpoos zal het dubbele bedragen.

 

<< naar intro mediatijdlijn

door naar 1915 >>

Verantwoording en disclaimer:
Cees Pot heeft voor de totstandkoming van deze tijdlijn de database van de website "Historische kranten in beeld" geraadpleegd. Deze website is een initiatief van de Koninklijke Bibliotheek. Deze instantie heeft ons toestemming verleend voor publicatie op deze wijze.