MEDIATIJDLIJN AMSTERDAMSE TRAM 1877
door Cees Pot
e-mail: ceespot@amsterdamsetrams.nl

1877

9-1-1877
Zondagmorgen werd de laatste proefrit gehouden op de tramweg van het Leidscheplein naar de Paleisstraat. Hierop is de opening van die lijn bepaald op morgen. Elke 10 minuten zal dan van de Spuistraat bij de Paleisstraat en van het Leidscheplein een tramwagen vertrekken. Tegelijk wordt ook morgen geopend een omnibusdienst tussen de Dam en het Kadijksplein, langs de Buitenkant.

24-1-1877
De tramweg, naar het eind van de Vondelstraat is thans geheel gereed en de proefrit heeft plaats gehad, zodat in 2 à 3 dagen de exploitatie van de lijn van de Paleisstraat tot in de Vondelstraat zal worden voortgezet.

11-4-1877
Op de lijnen der omnibusmaatschappij alhier is het zomertarief weer ingevoerd, dat wil zeggen: zoowel binnen als buiten de omnibussen en tramwagens kost de rit 15 cents of een abonnementskaartje.

16-5-1877
De tramrit Vondelstraat - Dam wordt van heden af geheel volbracht. Hedenmorgen te half negen maakte het bestuur der Omnibusmaatschappij de eerste rit langs de voltooide lijn mede.

18-5-1877
Gisteren trok een conflict tussen de politie en het personeel der tramwagens, aankomende op de wissel bij het monument op de Dam, de gehele dag de aandacht. De tramwagens reden nl. niet tot het eind van het dubbel spoor, maar stopten op een vijftal passen afstand. De reden daarvan is dat de Dam glooit, zodat tramwagens, tot het einde van de lijn lopende, allicht uit het spoor kunnen raken en bij het vertrek weer met moeite tegen de helling moeten worden opgesleept, vooral indien de rijtuigen vol zijn. De hoofdcommissaris van politie gebood echter dat de rijtuigen die vijf schreden verder zouden rijden. Het personeel der Omnibusmaatschappij zette echter de rem vast als de wagens tot de helling waren gelopen, en of politieagenten al poogden de rijtuigen verder te trekken, de rem bleef vastgeschroefd en natuurlijk hunne moeite vruchteloos. Toen werd bij elke aankomende wagen proces-verbaal gemaakt. Tegen het vallen van de avond was de politie reeds aan het 170ste verbaal. Het is haar echter toen gebleken, dat zij geen grond had tot verbaliseren en is er daarom maar mede opgehouden.

Het voornemen en bestaat een nieuwe omnibuslijn van de Dam tot de Weteringschans door de Vijzelstraten te openen.

25-5-1877
Het wisselspoor op de Dam, hetwelk door zijn glooiing oorzaak was dat de tramwagens der Omnibusmaatschappij niet op den Dam konden stationneren, wordt verhoogd. Hiermede zullen de gerezen bezwaren vervallen en de tramwagens der lijn Vondelstraat—Dam spoedig halt houden bij het monument.

28-5-1877
Het leggen van de spoorbaan voor de tramwaylijn Leidscheplein—Vondelkade—Overtoom-Amstelveensche weg is aangenomen door E. Slaap voor ƒ 8415.

4-6-1877
De Omnibusmaatschappij vergoedde de gemeente in 1876 f 70.000 als kosten der werken in verband met de aanleg van de paardenspoorweg.

15-6-1877
Gisterenmiddag is een schutter, van een in beweging zijnde tramwagen afspringende, door de wagen aangereden. Hij werd aan de voet gekwetst en is naar het Gasthuis vervoerd.

22-6-1877
OUD EN NIEUW AMSTERDAM.
De Omnibus.
Het jaar 1839 kenmerkte zich voor de Amsterdammers, onder meer, door drie belangrijke gebeurtenissen: de opening van het Hollandsche spoor, het Salon des Variétés en het Omnibusverkeer.
Het was nog in de dagen der houten hulpbeurs op de Dam. Tegen een der schuttingen werd een klein getimmerte opgeslagen met het verrassend opschrift: Kantoor der omnibusonderneming van Jonker en Co. En inderdaad, het een twintig jaar vroeger te Parijs gegeven voorbeeld had aanstekelijk gewerkt. Voor twintig cents kon men zich, langs de hoofdgrachten, naar de voornaamste punten der stad laten brengen, waarvan menigeen aanvankelijk ter wille van het nieuwtje dan ook gretig gebruik maakte, hoewel een spotter alweer dadelijk, met het oog op de ingang, had uitgeroepen, dat de Amsterdammers er achterdeurtjes op na hielden.
Een tijdgenoot vond het intussen niet onaardig door de als officieren geklede conducteurs beleefd naar binnen gelaten te worden, ten einde de begoocheling te smaken om met heren, die naar de Beurs gingen, reizigers met moffenpijpen, moeders met stoute kinderen, jonge meisjes die niet alleen bij de weg durven gaan, vertrouwelijk dooreen gemengd, op de zijwaarts geplaatste banken te gaan zitten, om daar een trotse blik door de glasruiten op de voetgangers te werpen.
Die aanvankelijke bijval riep weldra mededinging in het leven. De heer M. Fraissinet van Arp werd door aankoop eigenaar der snorwagens van Bouricius, die, met een vrolijk kwastje verf, vlag en kompas opgesierd, Jonker de alleenheerschappij gingen betwisten. Zij hadden ook zitplaatsen bovenop en deden dezelfde ritten nog een stuiver goedkoper: een maatregel, die door de andere ondernemers onmiddellijk werd nagevolgd en thans snelden Omnibus en Batavier — zoo had Van Arp zijn voertuigen betiteld — als vijandelijke krijgsmachten elkaar ter zijde. Menigmaal deed een niet langer te weerhouden opwelling van gramschap de wielen der beide wagens in elkander grijpen en eindigde de worsteling niet eer voordat een der partijen met een gebroken as of enige verbrijzelde glasruiten aftrok of wanneer — hetgeen in de enge en drukke Kalverstraat wel eens gebeurde — een of meer der onpartijdige voetgangers onder het gewicht van Omnibus of Batavier verminkt lag.
Van Arp moest de strijd het eerst opgeven. Zijn rijtuigen gingen over aan de heer J. P. Koens, die er een eenvoudige spoorwegdienst mede instelde, daarin gevolgd door de beer Langeveld, die de wagens van Jonker overnam.
Zoo bleef de stand van zaken totdat de heer Draaier zijn bekende onderneming aanving, die, na verloop van weinig tijd, in handen kwam van de Amsterdamsche Omnibusmaatschappij, met de heer K. H. Schadd tot bestuurder.
Doch ook deze omnibussen zullen eerlang tot de geschiedenis gaan behoren. Al spoedig was het paardenspoor tussen Leidscheplein en Plantage in werking. De lijn Dam—Vondelstraat volgde. Langs den Overtoom gaan de werkzaamheden goed vooruit, en toebereidselen worden gemaakt om ook elders met ijver de hand aan de ploeg te slaan. En wie weet of voor de voltooiing der laatste lijn niet reeds een proef zal genomen zijn met stoomkracht, die in 't buitenland hier en daar de paarden met gunstig gevolg heeft vervangen. Dezer dagen bracht de krant ons het bericht, dat de Berlijnse maatschappij daar insgelijks toe denkt over te gaan. Enige tijd geleden werd daar een wedstrijd met dergelijke stoomwerktuigen gehouden, waarbij één van Deense vinding, gelijk reeds te Londen, Parijs en Versailles gebezigd wordt, de voorrang bleek te verdienen.
Reeds van den beginne af biedt de geschiedenis der omnibussen heel wat afwisseling aan. De eersten, die te Parijs in 1823 werden ingevoerd, waren van een... orgel voorzien, dat de koetsier met zijn voeten bespeelde. Daar de welluidendheid door het onophoudelijk schokken en stoten echter nogal iets te wensen overliet, werd het orgel, dat eigenlijk maar alleen tot sein diende, door een bel vervangen, die tot grote ergernis van fijngehorigen het voordeel opleverde dat ze gestadig van zelf werkte. Daarop volgden “les dames blanches”, die, getrouw aan haar naam, geheel wit waren met een bespanning van in dezelfde kleur opgetuigde schimmels. Zij bleken echter, gelijk men dat wel van “dames blanches” had kunnen voorzien, wat kostbaar van onderhoud en maakten plaats voor de “tricycles”, welker voornaamste bijzonderheid daarin bestond, dat zij vier wielen hadden, terwijl ze driewielers heetten! Later kwamen de “orléanaises”, “béarnaises” enz. enz., totdat eindelijk de kroon werd gespannen door de “omnibus restaurants”, die open tafeldienst verrichtten, waarvan Oosterwijk Bruyn's “Boertige Zangster” uitriep:
“Juicht, vrouwen, nu komt u geen slachter meer vragen
“Wat vlees ge wilt braden aan rooster of spit,
“Nu komt u geen groenvrouw ontijdig reeds plagen
“Wanneer ge zoo rustig aan 't ochtendmaal zit.
“En wie op de wagen een zitplaats verkiezen,
“Doen rustig hun maaltijd en — rijden meteen! enz.
Doch ook die spijskar heeft de vlag moeten strijken. En wat ook het voertuig der toekomst zij, — het paardenspoor, de tramway of tramwaaij — zoals de Amsterdammers zeggen, voor wie stadhuiswoorden een bijzondere aantrekkelijkheid schijnen te hebben — beheerst het ogenblik. De Omnibusmaatschappij, waarin Koens en Langeveld reeds zijn opgegaan, zodat zij thans geheel alleen de teugels in handen heeft, vervoerde een paar jaar geleden op de beide Pinksterdagen ruim vierentwintig duizend personen, een cijfer dat zij nu onlangs op één gewone Zondag in haar grootboek kon optekenen. Wel een bewijs van de toenemende volksgunst, waarin zij zich heeft te verheugen. Een geestige pen, als van Duitsland's lachende wijsgeer Carl Julius Weber, zou ons misschien naar aanleiding daarvan een vermakelijk vertoog “over de invloed der verkeermiddelen op 's mensen zeden en gewoonten” kunnen leveren, — ik zal mij daar niet aan wagen, maar kan toch de opmerking niet weerhouden, dat de vroeger uitgesproken verwachting als zou de omnibus “een neutrale school op wielen” worden, waar men de deugd der gezellige gemeenzaamheid leert betrachten, nog niet verwezenlijkt is. Een zekere afgemetenheid behoort bij ons nog altijd tot het stijf-deftige. Een Fransman wipt in een omnibus, zegt een aardigheid aan zijn buurvrouw, springt er lachend weer uit en heeft zich uitstekend geamuseerd. Een weinig spraakzaamheid en wat meer inschikkelijke beleefdheid, vooral jegens het vrouwelijk gezelschap, behoefde toch eigenlijk hier ook niet als gebrek aan welgemanierdheid beschouwd te worden...
M. K.

11-7-1877
Gisterenavond is een 7-jarig knaapje door eigen onvoorzichtigheid op de Spuistraat onder een wagen van het paardenspoor geraakt. Zwaar gewond is hij naar het Gasthuis gebracht; zijn toestand is hopeloos.

12-7-1877
Men verzoekt ons te melden, dat het jongetje, hetwelk dezer dagen onder de tramwagen geraakte, niet achter op de wagen was geklommen, noch zelfs de wagen vasthield, maar de straat wilde oversteken juist op het ogenblik dat de beide wagens elkander passeerden, waardoor hij de aankomende wagen niet zag, evenmin als de koetsier het knaapje in 't oog kon krijgen voordat het als 't ware onder de wielen geraakte.

20-7-1877
Gisterenavond is op het Weesperplein bij het omzwaaien van de tram een persoon van het plankier geslagen, tengevolge waarvan hij zijn been heeft gebroken.

7-8-1877
Woensdagmiddag te 1 uur wordt de paardenspoorweglijn langs de Vondelkade voor het publiek verkeer geopend.

9-8-1877
Hedenmorgen werd de nieuwe tramlijn der A. O. M. Leidscheplein—Amstelveensche weg geopend in tegenwoordigheid van de dagelijkse besturen van Amsterdam en Nieuwer-Amstel, gemeenteraadsleden en tal van andere autoriteiten. Te 10 uren verenigden alle genodigden zich in het Maison Stroucken, waar de heer G. F. Westerman de genodigden welkom heette. In zijn hoedanigheid van bestuurslid der A. O. M. dankte spreker de persoon van de heer F. G. Tromp, Wethouder van Publieke Werken van Amsterdam, voor de medewerking door het gemeentebestuur der stad verleend bij de aanleg van deze lijn. Niet voor bewezen voorrechten, waarnaar zomin door de Maatschappij getracht was, als haar door het gemeentelijk bestuur zouden geschonken worden, maar voor de goede wil van het bestuur der stad, weer bij dezen aanleg ondervonden.
De heer Westerman nodigde vervolgens de aanwezigen uit plaats te nemen in de tramwagens, die gereed stonden op de nieuwe brug bij het Leidscheplein.
Aan dit verzoek werd gevolg gegeven, en weldra reden de genodigden in een drietal nieuwe tramrijtuigen langs de Vondelkade naar de Amstelveenscheweg. Aan het einde van de rit, aan de uitersten grens van het Vondelspark, stond een muziekkorps, dat de feesttrein met muziek begroette, en hadden vele inwoners van Nieuwer-Amstel zich verzameld. Hier werd een korte tijd gestopt, en vervolgens werd langs de landelijke weg, die zulk een vriendelijk gezicht biedt, en langs de vaart weer terug gereden. De ruime stalling voor paarden en rijtuigen, op de Vondelkade nieuw aangelegd, werd vervolgens bezichtigd. De gezonde, kloeke paarden, zo uitnemend gehuisvest, de smidse waar zij beslagen worden, de rijtuigloods en de uitnemende inrichting hiervan, werden tot aller voldoening bekeken. Ook in de stallen, die aan het begin van de Overtoom gelegen zijn en reeds langer bestaan, werd verwijld. Daarna verliet men het vrolijk versierde terrein, om zich te verenigen aan een lunch in het Maison Stroucken.
Hier voerde de heer Westerman nogmaals het woord. Met de hem eigene bonhomie dankte hij ieder lid van het personeel der Maatschappij voor zijn deel tot de vestiging van deze lijn bijgebracht, te beginnen met de ijverige directeur, de heer Schadd. Vervolgens wijdde hij een woord van hulde aan Nieuwer-Amstel en zijn gemeentebestuur hier tegenwoordig. Dat Amsterdam nu aan Nieuwer-A-mstël verbonden, of N.-Amstel aan Amsterdam, hiervan de beste vruchten plukken zou, was zijn wens. Daarop volgden nog vele hartelijke toasten. De Wethouder Tromp, hier de Burgemeester vertegenwoordigende, bracht een heildronk aan de A. O. Maatschappij; de Burgemeester van Nieuwer-Amstel aan Amsterdam in verband met de tot stand gekomen vereniging met zijn gemeente; het bestuurslid Schmitz aan het bestuur van het Vondelspark, en eindelijk bracht Mr. Herman J. van Lennep een luid toegejuichte toast uit op de waardige, verdienstelijke Westerman. Zijn wens o. a. was, dat hem kracht en gezondheid geschonken worden om zijn jongste plan, een degelijk aquarium te stichten voor de wetenschap, verwezenlijkt te zien, vond bij allen de hartelijkste instemming.
Van de eindpunten der nieuwe lijn rijdt, in verbinding met den tram van de Dam, naar het Leidscheplein elke 7 minuten een tramwagen. De rit duurt 15 minuten.
Onlangs is een commissie van ingenieurs uit Bremen hier ter stede geweest, om het Amsterdamse tramway-stelsel te bestuderen.
De rijtuigen hier in gebruik achtte deze commissie de doelmatigste, die zij gezien had. Onderhandelingen met de fabrikant moeten dan ook geopend zijn tot levering van dergelijke rijtuigen voor buitenlandse rekening.

27-8-1877
De aanleg van de tramway van de Dam naar de Sarphatistraat is thans aangevangen op de Reguliersbreestraat, welke straat, in verband met het Sophiaplein, gedeeltelijk wordt opgehoogd. Het laatste huis, dat thans op het voormalige Schapenplein wordt afgebroken, schijnt werkelijk aanleiding tot vertraging te zullen geven. Een der personen, die zoals bekend is, er muurvlakte van gehuurd had, en wel tot 4 Mei 1879, blijft nog altijd onredelijk genoeg die huur te willen handhaven en de voltooiing van deze belangrijke verbetering en verfraaiing op dit gedeelte der stad, zo lang mogelijk te beletten.

30-8-1877
Een bewoner van de Spuistraat geeft aan de directie der Omnibusmaatschappij in bedenking, daar, waar de tramwagens elkander passeren, iets zachter te laten rijden, ten einde bij het oversteken van de straat of het uitwijken voor de aankomende wagens, het gevaar te verminderen. Misschien zou fluiten bij het passeren ook aan het doel beantwoorden

28-9-1877
Correspondentie.
H. geeft het Dagelijks Bestuur in overweging de Amsterdamsche Omnibus-Maatschappij niet verder te laten gaan met de aanleg van de tramway langs het Rokin, doch haar voor te schrijven, hetzij voor gehele of gezamenlijke rekening, het maken van een aanplemping of plankier langs de westelijke Rokin-oever. De scheepvaart zal daar toch zeker niet, door versmalling van het vaarwater, lijden en het rijtuig- en voetgangersverkeer er zeer door gebaat worden. Men ziet toch nu hoeveel door de tram van de weg wordt ingenomen, hetgeen bij een zo druk verkeer als langs het Rokin plaats heeft niet wenselijk is. Ware op de plaats waar de tram wordt gelegd een verhoogd voetpad, als op het Damrak, niet aan te bevelen?

3-10-1877
Komt in de geschiedenis dezer belangrijke herschepping (van het Schapenplein, thans Sophiaplein) een treurig feit voor: het tijdelijk behoud van den muur, die sinds 1865 het meest westelijke der Engelse huizen afsloot — welk pand door de Amsterdamsche Omnibusmaatschappij aan de stad was overgedragen — wellicht wordt het door een edele handeling uitgewist. Wie durft betwijfelen, dat de heer Oostmeijer, de huurder dier muurvlakte voor de aankondiging van zijn magazijn, door de hand te grijpen om in een billijke schikking te treden, tonen zal, hoe ernstig alle ware Amsterdammers geneigd zijn om de roem hunner stad te verhogen!

12-10-1877
De lijn voor de paardenspoorweg Dam-Paleis voor Volksvlijt moet de 15 november gereed zijn. Met de aanleg van de lijn Dam-Haarlemmerplein zal vooreerst nog niet worden aangevangen. Hiertoe zal eerst worden overgegaan als de nieuwe werken aan en nabij het Haarlemmerplein gereed zijn.

In een ingezonden stuk werd onlangs in het Handelsblad geklaagd, dat een conducteur het verkopen van omnibuskaartjes in de omnibus door passagiers onderling tegengegaan had. Deze beambte schijnt in deze eigener autoriteit gehandeld te hebben, het bestuur der A. O. M. ten minste heeft zulk een maatregel niet geboden.

Wat betreft de muur op het Sophiaplein, deze heeft alle kans te blijven staan tot het contract van de verhuring der muurvlakte in Mei 1879 verlopen is. De gemeente kan de A. O. M. niet dwingen tot oplevering van het volkomen geraseerd terrein, aangezien de Maatschappij bij de aanbieding van deze grond geen tijdstip van levering bepaalde.

18-10-1877
Hedennacht is op het Sophiaplein bij de Munttoren een gedeelte van de muur, die daar midden op het plein wegens verhuurde muurvlakte aan de heer Oostmeijer moest staan blijven, op zeer eigenaardige wijze gesloopt. Steenbrokken van een meter grootte zijn van de 2 dm. dikke muur afgebroken, en de reusachtige hand, die het adres op de muur aanwees, is tot op de helft geamputeerd.
Een menigte toeschouwers stonden hedenmorgen bij het schouwspel der verwoesting, sprekende over de geheimzinnige, maar grote krachten, welke daar hedennacht moeten gewoed hebben. Zijn we goed ingelicht dan was de muur vanwege de gemeente afgekeurd, als gevaar opleverende voor het verkeer; de rooimeesters van deze nacht droegen daarom niettemin geen officieel of officieus karakter.

25-10-1877
Gemeenteraad van Amsterdam.
Zitting van Woensdag 24 October ten 1 ure
Ingekomen: een Adres van de firma Ellerman en Harms & Co. alhier, waarbij zij verzoekt haar een concessie te verlenen tot de aanleg en de exploitatie van kiosken, bestemd tot adverteren, het uitreiken van plaatsnummers voor de omnibussen enz., en voorzien van een uurwerk, op verschillende pleinen en wegen binnen deze gemeente, voorlopig op Dam, Leidscheplein, Rembrandtsplein, Sophiaplein, Koningsplein en Plantage. Gesteld in handen van B. en W. tot advies.

Het schijnt dat de houding van het Dagelijks Bestuur tegenover de Omnibusmaatschappij in zake het beruchte muurtje op het Sophiaplein aanleiding is geweest, dat de zaak voor het publiek belang als beëindigd kan worden beschouwd, althans hedenmorgen vroeg is door het personeel van de Omnibusmaatschappij, hetgeen na de aanval van 16 dezer nog van 't muurtje over was, afgebroken. De Omnibusmaatschappij, voor het dilemma geplaatst om de tramweg naar de Sarphatistraat niet vóór 1 Mei te mogen exploiteren of te zorgen dat het muurtje verdween, heeft terecht tot het laatste besloten.

27-10-1877
De President van de Rechtbank te Amsterdam zal morgenmiddag ten 2 ure uitspraak doen in de eis van de heer Oostmeijer contra de Omnibusmaatschappij, om de welbekenden muur op 't Sophiaplein te herstellen in zijn vroegere toestand.
(Noot van de bewerker: Merkwaardig genoeg is in de contemporaine kranten geen bericht te vinden over de uitspraak van voornoemde president)

21-11-1877
Ingezonden.
Wanneer de aannemer van de tram Dam—Sarphatistraat vier maanden nodig heeft om twee kilometer enkel spoor te leggen, hoe veel eeuwen zou die persoon dan wel nodig hebben om de Central Pacific te leggen? ... Ik kan de aannemer verzekeren, dat in New York waar het paardenspoor van afkomstig is, men daar een kleine afstand in minder uren legt dan men hier reeds dagen bezig is geweest. P.

22-11-1877
Hedenmorgen werd een deel der straatjeugd, die zich omstreeks negen uur op de Dam bevond, door de Omnibus-Maatschappij uitgenodigd de eerste proefrit mee te maken langs de nieuwe paardenspoorweg Dam—Frederiksplein. De jeugd liet zich niet lang noden, en de rit gelukte uitstekend.

11-12-1877
Heden is eindelijk de dienst op de paardenspoorweglijn Dam—Sarphatistraat geopend. De dienst wordt waargenomen door negen trams, zodat op alle punten langs deze lijn binnen de 10 minuten een tram in elke richting loopt. Een flinke metalen klok heeft het fluitje vervangen, waarmede op de andere lijnen wordt gewaarschuwd. Omstreeks 2000 personen werden tot dusver per dag door de omnibussen tussen de twee eindpunten vervoerd. De omnibussen lopen nog op het Rijnspoorwegstation.

12-12-1877
De ontvangst van de eerste dag der exploitatie van de nieuwe paardenspoorweg Dam— Sarphatistraat bedroeg ƒ 639.90. De A. O. M. heeft deze som bestemd als bijdrage voor het Sarphati-monument. Vervoerd werden 6188 personen, waarvan 5766 met een kaartje ad 10 Cts., en 422 die 15 Cts. betaalden.

25-12-1877
Gisterenavond te half zes is in de Utrechtschestraat, tussen de Heerengracht en de Keizersgracht, een droevig ongeluk voorgevallen. Een bejaarde vrouw stak in schuine richting de rails van het paardenspoor over op een ogenblik toen een tramwagen dicht achter haar was. De koetsier waarschuwde door het luiden van de bel, maar de vrouw hoorde niet; zij was stokdoof. De wagen was niet meer in te houden en de oude vrouw raakte er onder. Haar dijbeen werd verpletterd; in nagenoeg hopeloze toestand is zij naar het Gasthuis vervoerd, nadat chirurgijn Donk de eerste hulp verleend had.

• Zie ook de beknopte geschiedenis van de Amsterdamse paardentram >>

 

<< naar intro mediatijdlijn

door naar 1878 >>

Verantwoording en disclaimer:
Cees Pot heeft voor de totstandkoming van deze tijdlijn de database van de website "Historische kranten in beeld" geraadpleegd. Deze website is een initiatief van de Koninklijke Bibliotheek. Deze instantie heeft ons toestemming verleend voor publicatie op deze wijze.