• Routegeschiedenis lijn 19

Lijn 19 bestond tussen 1913 en 1938

door: Cor Fijma

Lijnen 19 zijn er in Amsterdam bij de vleet geweest. De huidige lijn 19 is een autobuslijn die in 2010 zijn vijftigjarig bestaan kan vieren. Daarmee overtreft de lijn al zijn gelijkgenummerde voorgangers tezamen in ruime mate.

De eerste lijn 19 dateert van 1916 en heeft nauwelijks zes weken bestaan. De lijn werd op 19 oktober 1916 ingesteld op de ringroute Nieuwmarkt, Waterlooplein, Amstel, Muntplein, Dam, Stationsplein, Nieuwmarkt. Een soort binnenring dus, alleen in de aangegeven richting bereden. Al op 1 december 1916 kwam een einde aan die lijn. Foto’s van de eerste lijn 19 zijn niet bekend.
De tweede lijn 19 hield het langer uit. Nog tot in 2006 reed een lijn 6 een route die in vele opzichten gelijk was aan die van de tweede lijn 19. Daarmee is aangegeven dat de nu verdwenen lijn 6 de opvolger van lijn 19 was. Op 22 mei 1922 is lijn 19 vernummerd in lijn 6.
De tweede lijn 19 had als route sinds 15 mei 1918: Havenstraat - Amstelveenseweg - Overtoom - Leidscheboschje - Museumbrug - Weteringschans - Sarphatistraat - Andreas Bonnstraat - Oosterpark - Van Swindenstraat (Station Muiderpoort). Alleen in de aangegeven richting werd via de Zocherstraat gereden.
De hier opgenomen prentbriefkaart toont de Zocherstraat met daarin de tram. Maar zien we lijn 19? Ik durf er mijn hand niet voor in het vuur te steken. Misschien is de foto gemaakt in de periode 1918-1922 en dan zou er zeer toevallig een lijn 19 kunnen zijn gefotografeerd. Maar in ieder geval geeft de foto een beeld van de toenmalige Zocherstraat. Beelden van trams in die straat zijn schaars.

Zocherstraat
collectie Cees Pot

Fragment van prentbriefkaart van de Museumbrug toont een tram van lijn 19. De opname zal rond 1920 gemaakt zijn.
collectie Jeroen Epema

In 1925 was het tijd voor de derde lijn 19. Deze maal ging het om een versterkingslijn van lijn 7 op de route Borgerstraat-Lootsstraat-Kinkerstraat-Marnixstraat-Weteringschans-Roetersstraat-Plantage Kerklaan (terug via Jan Pieter Heijestraat). Afbeeldingen van trams in de Borgerstraat en de Lootsstraat zijn nog schaarser dan die van trams in de Zocherstraat. Elders op deze site is een afbeelding te zien van een tram van lijn 3 in veel later tijd in de Borgerstraat. Daar moet de lezer het mee doen.

Ook op deze lijn 19 werd met EenManWagens gereden. De foto geeft daarvan een beeld. We zien het Frederiksplein met een ontmoeting met een EMW van lijn 20.
Fotograaf onbekend; collectie Cor Fijma

Het is inmiddels 1930 geworden. Lijn 19 is met ingang van 28 oktober 1926 verlegd naar het Rapenburgerplein. Maar met ingang van 15 januari 1931 is de lijn opgeheven. Het was crisistijd. Ter compensatie werd lijn 7 per 28 mei 1931 verlengd naar de Plantage Parklaan. Een wandeling van het Rapenburgerplein naar de Plantage Parklaan werd voor de passagiers van lijn 19 redelijk gevonden. Daarmee verviel het kopeindpunt van lijn 7 in de Plantage Kerklaan en daarmee het van bijwagen wisselen.

De derde lijn 19 met EMW 4 in de Marnixstraat in 1930.
Collectie P.H. Kiers †

De vierde lijn 19 liet niet lang op zich wachten. Op 12 februari 1931 is lijn 13S vernummerd in lijn 19. Voor verdere toelichting verwijs ik graag naar de bijdrage over lijn 13 op deze site. Reeds op 1 januari 1932 was het met deze lijn ook gedaan.
Onderstaande foto geeft een beeld van deze lijn 19 in de De Clercqstraat.

De vierde lijn 19 met tramstel 335+768 in de De Clercqstraat op de kruising met de Bilderdijkstraat in 1931.
Foto Schuur

Als vijfde en laatste lijn 19 verscheen de lijn Czaar Peterstraat-Kadijksplein-Stationsplein. Op die route was lijn 19 de vervanger van lijn 13 die daarmee was ingekort tot Mercatorplein-Stationsplein. Deze lijn 19 heeft het, in tegenstelling tot zijn voorgangers, veel langer volgehouden. Maar met ingang van 1 juni 1938 werd de lijn bereden door autobussen.

Union 72 op de Wittenburgergracht in het jaar 1935. De wagen is terugverbouwd tot tweemanwagen.
Fotograaf onbekend; collectie Cor Fijma

Daarbij zou het niet blijven want in 1940 zou de 72 opnieuw EenManWagen worden ter vervanging van de bij een ongeval verloren gegane 175. Voor de verdere geschiedenis van de 72 verwijs ik de lezer naar de bijdrage over lijn 18. Er bestaat goede hoop op de toekomst van deze tramwagen die bestemd is om als museumEMW weer in Amsterdam te rijden.

De vijfde lijn 19 met Union 36 op de brug bij de Kikkerbilsluis in de Prins Hendrikkade in 1938.
Collectie J.M. de Kok

Autobuslijn 19 dus. Helaas waren voorbij de oostelijke grens van Nederland plannen in voorbereiding die van ons land bezet gebied zouden maken. Op 10 mei 1940 was het zover. Al heel spoedig na die fatale datum moest flink gesneden worden in het buslijnennet. Lijn 19 hield het nog vol tot 2 maart 1942. Daarna liep het voor de bewoners van de Eilanden op lopen uit.

De vijfde lijn 19 als autobuslijn met bus 8 in de Czaar Peterstraat in 1938.
Collectie J.M. de Kok

Pas op 1 april 1946 kon lijn 19 opnieuw in dienst worden gesteld. Met ingang van 1 januari 1951 kreeg de lijn de lijnletter M. Want autobuslijnen dienden met een letter te worden aangeduid. Slechts weinig jaren later bleek het alfabet niet groot genoeg om hiermee door te gaan en sloeg men de omgekeerde weg in. Lijn M was een van de laatste autobuslijnen die (opnieuw) een lijnnummer kreeg. Ditmaal kreeg de lijn het nummer 6. Men zou kunnen zeggen dat lijn 19 hiermee voor de tweede maal in lijn 6 was vernummerd. Nog weer later kreeg de lijn het nummer 29. In 1983 is lijn 29 opgeheven en werd het grootste deel van de route toegevoegd aan lijn 28 (de voormalige letterlijn P).
Voor de verandering ook eens een foto van een autobus op deze site: lijn 19 met bus 8 in de Czaar Peterstraat in 1938.
Qua materieel heeft de eerste lijn 19 het moeten doen met de oudste motorwagens uit 1900. Met de komst van de tweede lijn 19 veranderde dit op slag toen slechts het nieuwste materieel goed genoeg voor lijn 19 werd gevonden. Al spoedig dienden zelfs bijwagens van het nieuwste type op die lijn 19 te worden ingezet.
De derde lijn 19 kreeg EMW-Unions toegewezen en sinds 1929 zelfs de oudste wagens uit 1900 die ook tot EMW waren verbouwd.
De vierde lijn 19 was weer goed genoeg voor grootbordestramstellen maar de vijfde werd bereden met Unions met bijwagens die geen EMW waren. De in de jaren dertig heersende crisis zal er de oorzaak van zijn geweest dat met ingang van 15 mei 1933 de bijwagens vervielen.
Uiteraard deden zich wel eens afwijkingen van deze materieelpatronen voor. Zo hebben in de jaren 1919 en 1920 ook wel stoeltjeswagens 301-320 op lijn 19 gereden. Het is dus heel goed denkbaar dat de foto van de tram in de Zocherstraat een stoeltjeswagen van lijn 19 laat zien. Ook op de derde lijn 19 hebben in de jaren 1927 en 1928 stoeltjeswagens gereden. Nu er kan worden beschikt over de gerestaureerde stoeltjeswagen 307 is het historisch verantwoord met die wagen een rit als “lijn 19” te organiseren.
Ook de “glijers” hebben zich wel op lijn 19 vertoond. De “glijers” 230-235 waren ook “stoeltjeswagens” en hebben zich in 1931 en 1934 op lijn 19 laten zien.

De vijfde lijn 19 met de 232 bij remise Kromme Mijdrechtstraat in 1934.
Foto GVB

Routegeschiedenis lijn 19

Voor het samenstellen van deze bijdrage is gebruik gemaakt van “Een eeuw elektrische exploitatie van de tram in Amsterdam” van H.J.A. Duparc †, Delft, 2000.

Cor Fijma - corfijma@amsterdamsetrams.nl
21.4.2009 

laat een berichtje achter